کد مطلب:20405 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:24

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

مدتي است كه ميخواهم توبه كنم، ولي به دو دليل نتوانستهام

1- اصول و احكام لازم را براي توبه نميدانستم.

2- ميترسم اگر توبه كنم باز گرفتار آن گناه شوم.

حقيقت توبه همان ندامت و پشيماني از انجام گناه است كه لازمه آن تصميم جدي بر ترك گناه است و اگر گناهي باشد كه قابل جبران است در صدد جبران آن بر آيد.

الاّ الّذين تابوا من بعد ذلك و اصلحوا فأن الله غفور رحيم (1)

در صورتي توبه پذيرفته ميشود كه از روي جهالت گناه كرده باشد و فوري توبه كند.(2) انسان از طرفي عقل و ايمان دارد كه او را به انجام مارهاي نيك و دستورات الهي فرا ميخوانند و از طرف ديگر گرفتار غرايز و هوسهاي سركش است، اگر هوا و هوس بر عقل و ايمان چيره شود و غلبه كند و انسان دست به گناه بزند اين از روي جهالت و ناداني است و پس از تنبه و آگاهي و بيرون آمدن از جهالت اگر فوراً پشيمان شود و توبه كند پذيرفته ميشود.

امام سجاد(ع) در دعاي ابوحمزه ميگويد:

گناهي كه كردم به خاطر اين بود كه نفس اماره حق را بر من مشتبه كرد و هوا و هوس بر من چيره شد.

اما تأخير و عقب انداختن توبه هرگز به مصلحت نيست؛ زيرا انسان نميداند تا كي زنده است شايد قبل از اين كه توبه كند مرگ او فرا رسد.

كار امروز به فردا مفكن اي سالك

كه بسا كس كه از امروز به فردا نرسد

و بدون توبه از دنيا برود يا اين كه در اثر آن گناه عذابي بر او نازل شود، ولي اگر توبه كرده باشد آن عذاب از او دفع ميگردد. خداوند دوست دارد كه بندگانش به در خانه او بروند و از آسيبي كه بر اثر گناه ديدهاند رهايي يابند. بسيار ميشود كه انسان دچار لغزشهايي ميشود. اگر درهاي توبه به روي او بسته باشد مأيوس ميشود و براي هميشه از راه ميماند. از اين رو، در مكتب تربيتي اسلام، توبه به عنوان يك اصل تربيتي با اهميت فوق العاده مطرح است و از تمام گنه كاران دعوت ميشود كه براي اصلاح خويش و جبران گذشته از اين راه وارد شوند، بالاخره بايد پيوسته توبه كرد.

توبه، شعبهاي از فضل عظيم الهي و دري است از رحمت خداوند بزرگ كه بر روي بندگانش گشوده است. اگر اين در بسته بود رستگاري براي بشر بسيار مشكل بود و تنها كساني نجات مييافتند كه خداوند آنان را مصونيت بخشيده است.

كسي كه بتواند خود را از انواع خطاها و گناهان نگه دارد و فطرت پاك خود را هم چنان حفظ كند يافت نميشود؛ بنابراين، خداي حكيم و رحيم، توبه را دواي دردهاي معنوي و علاج بيماريهاي روحي و پاك كننده انواع آلودگيها قرار داده است تا انسان پس از آلوده شدن به گناه، به بركت توبه پاك شود و اهل نجات گردد.

خوشبخت كسي است كه از اين باب رحمت قدرداني كرده و از آن بهره جويد و بدبخت كسي كه از اين نعمت بيكران الهي خود را محروم سازد و توانايي بهره وري از آن را از دست بدهد و در روز حساب وقتي با كوله باري از گناه در مقابل دادگاه الهي قرار بگيرد به او گفته ميشود چرا از توبه استفاده نكردي؟ ميتوانستي اين بار بزرگ گناه را به وسيله پشيماني و توبه به درگاه الهي، سبك سازي؛ چرا خود را از اين نعمت بيكران محروم ساختي؟! خداوند در سوره نور آيه 31 ميفرمايد:

اي مؤمنان همگي توبه كنيد تا خوشبخت شويد.

حقيقت توبه

پيامبر اكرم(ص) فرمود:

پشيماني از گناه، توبه است. اگر انسان واقعاً از گناهش پشيمان شده باشد تصميم جدي ميگيرد كه ديگر بار آن را تكرار نكند.

علي(ع) ميفرمايد:

جز اين نيست كه پشيماني مايه ترك گناه ميگردد.

البته وقتي گناه كار پشيمان شد لازمهاش اين است كه به گونهاي گناه خود را جبران كند، اگر حق الناس است آن را به نوعي برگرداند و اگر حق الله است، مانند نماز و روزه قضاي آن ار به جا آورد و گناهان ديگر مانند نگاه به نامحرم و شنيدن موسيقي حرام، همان پشيماني كافي است.

پس از پشيماني، استغفار و طلب مغفرت و بخشش از درگاه الهي لازم است. خداوند ميفرمايد:

و استغفرو الله

از خداوند درخواست بخشش كنيد.(3)

معصوم ميفرمايد: لا كبيرة مع الاستغفار يعني با وجود استغفار ديگر گناهي باقي نميماند.

البته بايد توجه داشت كه گفتن استغفر الله ربّي و اتوب اليه به زبان كافي نيست، بايد دل هم همراه آن باشد و واقعاً در حال پشيماني و تصميم بر ترك گناه از خداوند بخواهد گذشته را را ببخشد.

اثرات توبه

1- محبوبيت نزد خداوند:

قرآن ميفرمايد:

چانگ الله يحبّ التّوابين(4)

خداوند توبه كنندگان را بسيار دوست ميدارد.

امام صادق(ع) فرموده است:

انّ الله يفرح بتوبة عبد المؤمن اذا تاب كما يفرح أحدكم بضالّته اذا وجدها.(5)

خداوند با توبه بنده مؤمن خود شاد ميشود. چنان كه يكي از شما هنگام يافتن گمشده خود شاد ميگردد.

2- تبديل گناه به حسنه

به واسطه توبه نه تنها تاريكي گناه برطرف ميشود، بلكه به جايش نور طاعت جايگزين ميشود. چنان كه آيه 68 سوره فرقان بدان اشار كرده است:

و آنانند كه خدا بد كرداري هايشان را به خوش كرداري بدل كند و خدا آمرزنده و مهربان است.

3- توبه كنندگان مورد ثنا و ستايش فرشتگان قرار ميگيرند. چنان كه در سوره مؤمن آيات 7 تا 9 به آن اشاره كرده است.

4- توبه سبب طول عمر و رفاه در زندگي ميشود.

خداوند ميفرمايد:

و طلب آمرزش كنيد از خداي خودتان و به سوي او باز گرديد كه برخوردار كند شما را از بهترينها تا آخر عمر.

و در سوره نوح ميفرمايد:

از پروردگارتان طلب آمرزش كنيد كه او بسيار آمرزنده است از آسمان براي شما باراني فراوان ميفرستد و با اموال و فرزندان پسر به شما كمك ميدهد.

5- توبه سبب استجابت دعا ميوشد.

از امام سجاد(ع) روايت است راه زني كه ساليان دراز به قتل و غارت و فساد مشغول بود بر اثر برخورد با زني خدا ترس از گذشته خويش سخت پشيمان گشت و همه چيز را رها كرد و به طرف خانه خود رهسپار شد تا گذشته خود را جبران كند در ميان راه به راهبي رسيد و با او همسفر گشت. هوا بسيار گرم بود و آفتاب سوزاني بر سر آنها ميتابيد، راهب گفت: اي جوانمرد دعا كن خداوند ابري بفرستد تا از اين خورشيد سوزان در امان باشيم. آن شخص گفت: من براي خود هيچ كار خوبي نميبينم تا از خدا چيزي بخواهم! راهب گفت: پس من دعا ميكنم و تو آمين بگو، راهب دعا كرد و آن شخص آمين گفت: پس از چند لحظه ابري بر سر آنان سايه افكند و هم چنان ميرفتند تا راه آنان جدا شد پس از خداحافظي وقتي راهب به يك طرف و آن شخص پشيمان به طرف ديگر روي كردند، آن ابر به دنبال شخص گنه كار حركت كرد، راهب نگاهي كرد و گفت اي جوان مرد اين ابر به خاطر تو آمده است و معلوم ميشود تو از من بهتري، اينك داستان زندگي خود را براي من بازگو!

آن شخص داستان خود باز گفت و معلوم شد پشيماني از گناه و توبه چه اثر مهمي در استجابت دعا دارد.(6)

6- خداوند به گنه كاران مژده داده است.

حضرت صادق(ع) ميفرمايد:

خداوند عزوجل به حضرت داود(ع) فرمود:

اي داود گنه كاران را مژده بده و صديقان را بيم ده. عرض كرد چگونه به گنه كاران مژده و به صديقان بيم دهم؟

فرمود: به گنه كاران مژده ده كه من توبه ميپذيرم و از گناه در ميگذرم و صديقان را بيم ده كه مبادا به كردار خود عجب كنند و خودبين شوند؛ زيرا هيچ بندهاي را من پاي حساب نكشم جز آن كه هلاك باشد.(7)

7- گناه هر چه و هر قدر باشد با توبه پاك ميشود.

حضرت رضا(ع) از يكي از اصحاب خود شنيد كه ميگفت:

خدا لعنت كند كسي را كه با علي(ع) جنگيد، حضرت فرمود:

بگو مگر كسي كه توبه كرد و حال خود را اصلاح كرد. پس فرمود: گناه كسي كه علي(ع) را ياري نكرد و پشيمان هم نشد بزرگتر از گناه كسي است كه با علي(ع) جنگيد و پشيمان شد و توبه و انابه نمود.(8)

از اين حديث معلوم ميوشد كه بزرگترين گناهان؛ يعني جنگ با امام هم با توبه قابل بخشش است.

8- توبه باطل نميشود

اگر شخص تائب، عهد خود را با خدا شكست و باز گناه كرد، توبه سابقش باطل نميشود، بلكه واجب است از گناه تازهاش توبه كند و خلاصه هر اندازه بر اثر غلبه هوا و شيطان توبه را بشكند، باز بايد توبه كند و آمرزيده خواهد شد.

محمد بن مسلم از حضرت باقر(ع) روايت كرده كه فرمود:

اي محمد بن مسلم، گناهان مؤمن كه از آن توبه كرده، آمرزيده شده است و بايد براي آينده پس از توبه و آمرزش، كار خوب كند. البته اين فضيلت فقط از آن مؤمنان است.(9)

9- باب توبه تا آخرين نفس باز است

امام باقر(ع) فرمود:

آدم عرض كرد پروردگارا! شيطان را بر من چيره ساختي و چون خون بر من روانش كردي!

براي من هم چيزي مقرر فرما.

در پاسخ فرمود:

اي آدم براي تو مقرر كردم كه هر كدام از فرزندانت قصد گناهي كند، بر او نوشته نگردد و اگر كرد بر او يك گناه نوشته شود و هر گاه قصد كار نيك كند برايش يك حسنه نوشته شود و اگر آن را بكند برايش ده حسنه نوشته شود.

عرض كرد:

پروردگارا برايم بيفزا.

فرمود:

براي تو مقرر كردم كه هر كدامشان گناهي كرد و سپس آمرزش خواست او را بيامرزم.

عرض كرد:

پروردگارا برايم بيفزا.

فرمود:

توبه آنها را ميپذيرم تا زماني كه نفس به گلوگاه برسد!

عرض كرد:

پروردگارا براي من بس است.(10)

توبه را نميشود به تأخير انداخت

1- ممكن است ناگهان مرگ فرا رسد و مهلت توبه نباشد؛

2- بر اثر گناهان پي در پي دل تيره شود و زنگار گيرد و ديگر قابل شست و شو نباشد؛ زيرا هر گناهي كه انسان ميكند، ظلمتي در دلش پيدا ميوشد و هر گاه ظلمت همه دل را فرا گرفت، زنگار آن را فرا ميگيرد و ديگر قابل صيقلي شدن نيست. امام باقر(ع) ميفرمايد:

هيچ چيز براي قلب زيان بارتر از گناه نيست؛ گناه دل را تاريك و از حق منحرف ميسازد.

تكميل توبه:

تكميل توبه در اين است كه اول غسل و سپس توبه كند. پيامبر اكرم(ص) به شخصي كه ميخواست توبه كند فرمود:

برخيز و غسل كن و براي خدا سجده كن.(11)

خواندن دو ركعت نماز قبل از توبه نيز سفارش شده است. امام صادق(ع) فرمود:

هر بندهاي كه گناهي كرد، وضو بگيردئ و دو ركعت نماز بخواند و از خداوند طلب آمرزش كند.(12)

ديگر از چيزهاي مكمل توبه، تكرار استغفار است. امام صادق(ع) ميفرمايد:

هر گاه بندهاي زياد آمرزش جويد. نامه عملش بالا ميرود در حالي كه ميدرخشد.

وقت سحر براي استغفار اثر خاصي در پاك شدن از گناه دارد؛ هر چند در هر وقتي كه حالت توبه و دعا باشد، استغفار نافع و سودمند است؛ ولي وقت سحر بهتر است و در چند جاي قرآن به آن امر شده است.

توبه واقعي در سخنان علي(ع)

امام علي(ع) به كسي كه در حضور او گفت: استغفر الله فرمود: آيا ميداني استغفار چيست؟ استغفار مقام و منزلت مؤمنان بلند مرتبه است، استغفار، شش مرحله دارد:

1- پشيماني از گذشته

2- تصميم بر ترك هميشگي آن؛

3- پرداخت حق الناس تا آن زمان كه با خدا ملاقات كردي پاك و بدون گناه باشي؛

4- تصميم بگيري هر واجبي را كه ترك كردهاي قضا كني؛

5- گوشتي را كه بر بدنت از گناه روييده است با غم و اندوه فراوان ذوب كني، به گونهاي كه پوست به استخوان بچسبد و سپس گوشت نو برويد؛

6- رنج اطاعت و بندگي را بر جسم و جان خودت بچشاني همان گونه كه شيريني معصيت و گناه را به آن چشاندي!

پس از اين شش مرحله است كه ميتواني بگويي: استغفر الله؛ خدايا از تو آمرزش ميطلبم.(13)

پي نوشتها:

1. آل عمران(3)، آيه 89.

2. نساء(4)، آيه 17.

3. سوره بقره(2)، آيه 196.

4. سوره بقره(2)، آيه 222.

5. اصول كافي، ج 4، ص 169.

6. اصول كافي، باب خوف و رجا، ج 2، ص 69، ح 8.

7. اصول كافي، باب العجب، ج 2، ص 314، ح 8.

8. وسائل الشيعه، ج 11، ص 265.

9. اصول كافي، باب التوبه، ج 6.

10. اصول كافي، ج 2، ص 440.

11. طهارت مستدرك الوسائل باب 12.

12. وسائل الشيعه، كتاب جهاد، ج 11، ص 363.

13. نهج البلاغه، كلمات قصار، شماره 409.